‘Geef je cliënten probeerruimte zodat ze leren uit ervaring!’

Een cliënt online activiteiten verbieden, of streng voorlichten – dat werkt vaak niet vindt pedagogisch medewerker en coördinator Joep van der Waal. Hij merkt dat een les pas blijft hangen als iemand iets zelf heeft ervaren en geeft zijn cliënten daar gecontroleerd de ruimte voor. “Anders doen ze het toch wel, maar dan zonder jou als begeleider om op terug te vallen.”

“Er stond ineens iemand met een kat voor de deur bij onze woongroep. Een van de cliënten had via Marktplaats een kat gekocht, dat leek hem wel gezellig. Gelukkig begreep de verkoper dat het niet door kon gaan”, vertelt Joep van der Waal. Hij is pedagogisch medewerker en coördinator in de gehandicaptenzorg en de jeugdzorg bij Pameijer. Hij werkt met jongeren met een licht verstandelijke beperking in combinatie met gedragsproblematiek. 

Joep: “De gedragsproblemen komen veel voort uit overvraging, daardoor helpt het om structuur aan te bieden en taken in kleine stappen op te delen. Dan nemen de gedragsproblemen langzaam af en wordt duidelijker waar een cliënt echt ondersteuning bij nodig heeft. En dat heeft vaak met internet te maken.”

Van geen kwaad bewust

Online kun je niet altijd meekijken vertelt Joep. “Je merkt de ene dag een signaal van online pesten vanuit een appgroep. Je bereidt je voor op een gesprek erover voor de volgende dag. Maar ‘s nachts loopt het al helemaal uit de hand.” Hij ziet appgroepen met wel 250 deelnemers, waar het tempo en de emoties hoog oplopen. Soms worden er naaktfoto’s rondgestuurd van (minderjarige) groepsleden. Ook ziet hij gewelddadige content en bedreigingen voorbij komen, die de aanleiding kunnen zijn voor een vechtpartij.

De gevolgen van een misstap op internet kunnen heftig zijn. “Cliënten zijn zich vaak van geen kwaad bewust. Niet bij zichzelf, maar ook niet bij een ander.” Ze geven online bijvoorbeeld gemakkelijk hun pincode als daarom gevraagd wordt, waarna een fraudeur ermee aan de haal gaat. “Als een cliënt in aanraking is geweest met fraude, kan de bank hun rekening bevriezen”, vertelt Joep. Dit kan betekenen dat een cliënt geen bankrekening kan openen, ook niet ergens anders. Wanneer ze er later dan weer aan toe zijn om opnieuw financiële stappen te maken, kunnen ze niet verder.

Zo veilig mogelijk

Sommige begeleiders gaan daarom hun cliënt overbeschermen en online activiteiten verbieden. Maar dat werkt volgens hem vaak averechts en verstoort de relatie tussen cliënt en begeleider. In uitzonderlijke gevallen, via de wet Zorg en dwang, kun je bijvoorbeeld wel tijdelijk een telefoon afnemen. “Soms kan dat niet anders, maar liever stuur ik op de zelfredzaamheid van de cliënt en een blijvend open relatie.” Strikt iets verbieden, zorgt er volgens hem namelijk eerder voor dat een cliënt iets juist gaat doen, en dan stiekem, zonder de begeleider om op terug te vallen. 

Voorlichting geven helpt ook. Maar mensen met een verstandelijke beperking, leren volgens hem vooral goed van ervaring. “Daarom is het belangrijk om ze juist te laten ervaren hoe het is om een keer tegen een probleem aan te lopen op social media. Dit doe je natuurlijk samen en gecontroleerd, via zogeheten probeerruimte.” Bijvoorbeeld als een client wil afspreken met iemand die hij kent via internet. Joep: “Als je dit verbiedt gaan ze het waarschijnlijk toch doen, en dan weet je niets. Ik heb liever dat ik ze help om dit zo veilig mogelijk te doen en dat ik bijvoorbeeld het adres weet.”

Een klein stapje verder

Juist omdat cliënten met een verstandelijke beperking de gevolgen vaak niet overzien, komt voorlichting niet altijd aan. Joep hoort daarbij uitspraken als: ‘Nee joh, dat gebeurt mij niet!’ Of: ‘Dat is helemaal geen probleem voor mij.’ Dit komt ook omdat cliënten vooral aandacht hebben voor wat ze op dit moment bezig houdt en moeite hebben om zich een fictieve situatie in de toekomst voor te stellen. Daarom steekt hij dit liever in vanuit een gezellig gesprek, dan strenge voorlichting. “Cliënten vinden het leuk en ontspannen om gewoon even te kletsen. Ondanks dat het serieuze onderwerpen zijn, hou je het zo wel luchtig.” 

Hierbij zet hij graag echte ervaringsverhalen in, zoals van het tv-programma Catfish. Hieraan doen mensen mee die een online relatie hebben, waarbij ze vermoeden dat de ander zich als iemand anders voordoet (een zogeheten catfish). In het programma gaan ze onder begeleiding van de presentator voor het eerst op bezoek bij de online liefde. Vaak blijkt de realiteit inderdaad anders te zijn dan gedacht. 

“De cliënten herkennen allemaal wat er gebeurt en leven zo een beetje mee met de mensen in het programma.” Daarna stelt hij dan vragen aan de cliënten, over wat zij zouden doen in deze situaties. “Door vindingrijk te werken en steeds het gesprek met de cliënt aan te gaan, kom je juist wel elke keer een klein stapje verder.”